Mapa - Timbuktu

Timbuktu (songhaj: Tumbutu, fr. Tombouctou) – miasto w Mali, nad rzeką Niger, założone prawdopodobnie na przełomie XI i XII wieku, zamieszkiwane przez 32 460 osób (2022). Jest stolicą regionu Timbuktu, jednego z siedmiu regionów administracyjnych Mali.

Przez wieki Timbuktu stanowiło centrum intensywnej wymiany handlowej między Czarną Afryką a berberyjską i islamską Afryką Północną, a za jej pośrednictwem także z Europą. W XIV wieku było najbogatszym miastem na świecie, z uniwersytetem i bogatymi księgozbiorami. Z powodu względnej niedostępności miasta upowszechnił się na poły mityczny obraz Timbuktu jako odległego i egzotycznego miejsca.

Timbuktu zostało założone jako sezonowa osada przez nomadyczny lud Tuaregów. Dzięki swemu korzystnemu położeniu na transsaharyjskich szlakach osada szybko się wzbogaciła. Przedmiotem handlu było złoto, kość słoniowa, niewolnicy, sól i inne towary. Timbuktu stanowiło główne miasto kilku średniowiecznych afrykańskich państw: Ghana, Mali i Songhaj. W XIV wieku Timbuktu miało pięć razy więcej mieszkańców niż ówczesny Londyn. Jego złoty wiek przypada na XVI stulecie – był to wówczas ludny i ważny ośrodek islamu. Wówczas to legendy o bogactwach tego miasta zachęciły Europejczyków do odkrycia tej części Afryki. I to właśnie pojawienie się europejskich podróżników i handlarzy przyczyniło się do upadku miasta. Handel drogą morską stanowił o wiele lepszą alternatywę niż wędrówka przez Saharę. Upadek pogłębił jeszcze najazd w 1591 Morysków, najemników na usługach sułtana Maroka Ahmada al-Mansura. W 1893 miasto zostało zrujnowane po zdobyciu przez Francję. Przybywający ponownie w XIX w. podróżnicy z Europy mogli zobaczyć tylko niewielką wioskę z domami zbudowanymi z gliny.

Pierwszym Europejczykiem, który dotarł do Timbuktu 18 sierpnia 1826, był oficer brytyjski Alexander Gordon Laing, natomiast pierwszym, który dotarł do miasta i wrócił cało do Europy, był Francuz René-Auguste Caillié.

W zbiorach prywatnych i publicznych bibliotek Timbuktu znajduje się 150 000 manuskryptów. Niektóre z nich pochodzą z XIII wieku. Naukowcy uważają, że pod piaskami Sahary spoczywają kolejne tysiące pism. Teksty te świadczą zarówno o bogactwie literackim, jak i naukowym regionu. Znajdują się wśród nich między innymi podręczniki do matematyki i astronomii oraz pisma traktujące o życiu społecznym i gospodarczym w Timbuktu podczas Złotego Wieku. Wówczas było ono centrum akademickim, gdzie kształciło się 25 000 uczniów.

RPA rozpoczęło inicjatywę o nazwie Operation Timbuktu, w ramach której buduje nową bibliotekę dla Instytutu Ahmeda Baby. W ratowaniu zbiorów pomagają też Stany Zjednoczone i Norwegia.

Ze względu na swoją znamienitą historię Timbuktu zostało w 1988 wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Od 2012 roku znajduje się na liście obiektów zagrożonych ze względu na trwający konflikt w Mali, a zabytki są regularnie niszczone.